Amazon được thành lập vào năm 1995 với mục đích là bán sách và trở thành cửa hàng bán sách lớn nhất thế giới. Quay đi quay lại 26 năm trôi qua, công ty bán sách đã trở thành nhà cung cấp dịch vụ hàng đầu về điện toán đám mây. Họ có thể giao bất cứ nhu yếu phẩm nào đến tận cửa nhà bạn. Thậm chí họ còn sản xuất cả phim truyền hình đạt giải Emmy.
Công ty nghìn tỷ đô này đạt được những thành tựu đó nhờ đổi mới mô hình kinh doanh liên tục. Sẵn sàng tiếp nhận và đối mặt với những thách thức và cơ hội mới. Nhờ cách tiếp cận này Amazon liên tục mở rộng quy mô, liên tục lấn sang nhiều mảng mới. Thay vì thụ động chờ thì Amazon luôn hỏi: Tiếp theo chúng ta sẽ làm gì? Vấn đề gì sẽ xảy ra?…
Đằng nào thì bạn cũng phải thay đổi. Nhưng thay đổi khi bị thị trường ép buộc, phải thay đổi để tồn tại, thì lúc đó sẽ khó khăn hơn nhiều.
Một ví dụ gần đây nhất, là Corona virus đang gây ra những thay đổi lớn trong nền kinh tế toàn cầu. Nhiều công ty bắt buộc phải thay đổi mô hình kinh doanh để tiếp tục tồn tại, để thích ứng với những thách thức này. Nếu không thay đổi họ sẽ có nguy cơ bị đào thải khỏi cuộc chơi.
1. Vậy đổi mới mô hình kinh doanh là gì và tại sao nó lại quan trọng đối với doanh nghiệp trong giai đoạn cần phải đổi mới này?
Mô hình kinh doanh là cách thức mà một doanh nghiệp mang lại giá trị cho khách hàng. Hiểu một cách đơn giản, doanh nghiệp phải xác định phân khúc thị trường, phải xác định nhu cầu của thị trường. Rồi từ đó đưa ra sản phẩm để đáp ứng được những nhu cầu trong phân khúc thị trường đó.
Vậy đổi mới mô hình kinh doanh là việc tổ chức điều chỉnh lại mô hình kinh doanh. Hay nói khác hơn là điều chỉnh cách thức mang lại giá trị cho khách hàng. Có thể là phát triển nguồn doanh thu mới, phát triển kênh phân phối mới.
2. Những ví dụ về đổi mới mô hình kinh doanh
Công nghiệp Game
Thuở ban đầu game được tạo ra trong những thiết bị rất đắt tiền mà đa số người dùng cá nhân không đủ tiền để mua. Muốn chơi game họ phải ra các cửa hàng và trả tiền theo giờ. Nhưng khi công nghệ kỹ thuật phát triển, mô hình này không còn phù hợp nữa. Lúc này chi phí tạo ra các máy chơi game nhỏ, rẻ tiền hơn rất nhiều. Do đó các công ty như Atari đã thay đổi mô hình, tập trung vào khách hàng nhiều hơn. Sản xuất game bán trực tiếp cho người chơi cuối cùng.
Rồi người dùng lại thích chơi game ngay trên điện thoại của họ. Thế là các hãng game lại phải thay đổi cách thức tạo ra giá trị cho khách hàng của mình, bằng cách tập trung phát triển các game trên điện thoại.
Ban đầu đa số các game đều được bán. Nhưng sau đó, một số doanh nghiệp đã đổi mới mô hình kinh doanh của mình bằng cách cho chơi game miễn phí và lồng vào quảng cáo. Cuối cùng thì mục đích doanh thu vẫn đạt được. Tuy nhiên, cách thức cung cấp giá trị cho khách hàng và thu lại lợi nhuận đã khác đi. Ngoài game thì các ví dụ điển hình khác như là Facebook, Tiktok, Google… cũng có sự đổi mới không ngừng theo từng cách riêng của họ.
Vậy tại sao đổi mới mô hình kinh doanh lại quan trọng?
Bởi vì nhu cầu và kỳ vọng của khách hàng là thay đổi liên tục. Việc thay đổi mô hình kinh doanh là để đáp ứng lại sự thay đổi này khiến cho doanh nghiệp ngày càng phát triển. Giả sử Amazon mà không thay đổi liên tục thì có thể lúc này họ đã bị thay thế bởi những đối thủ tiềm năng hơn. Thế giới đã chứng kiến không ít sự thay đổi như vậy, đơn cử là Nokia.
Blockbuster và Netflix
Blockbuster bắt đầu bằng chuỗi cho thuê băng video, đang làm ăn rất phát triển thì DVD ra đời với rất nhiều ưu điểm so với băng truyền thống. DVD nhẹ hơn, mỏng hơn, chiếm ít không gian kệ hơn. Có âm thanh và hình ảnh chất lượng hơn, đồng thời cũng rất bền và tiện để vận chuyển qua bưu điện.
Trong lúc Blockbuster còn đang bối rối thì Reed Hastings và Marc Randolph đã nhanh chóng nhìn thấy cơ hội. Họ nhanh chóng ra mắt Netflix vào năm 1997, dịch vụ chính là cho thuê phim DVD qua thư. Việc tạo ra một cách thức mới để phục vụ khách hàng. Người dùng không cần ra khỏi nhà mà vẫn thuê được phim. Từ đó, Netflix không cần phải có số lượng cửa hàng khổng lồ. Họ cũng không cần dự trữ DVD tồn kho ở các cửa hàng này. Họ chỉ cần các kho phân phối. Nhờ thế mà khách hàng tăng cao, chi phí lại giảm.
Phải mất 7 năm sau Blockbuster mới bắt đầu dịch vụ về giao hàng qua thư. Thì lúc này Netflix đã nhanh chóng tung ra dịch vụ phát trực tuyến. Buộc Blockbuster phải chơi trò đuổi bắt liên tục. Rồi chuyện gì đến cũng phải đến, vào đầu năm 2014, Blockbuster đã đóng cửa tất cả các cửa hàng của mình.
Vấn đề của Blockbuster là phân phối sản phẩm. Nhưng nếu họ chủ động thay đổi cách tiếp cận của mình, thì cuộc chơi có thể đã khác. Họ chờ cho đến khi bị đe dọa bởi Netflix. Lúc đó Netflix đã có những thành tựu nhất định và đi quá xa để bắt kịp.
Kodak
Là một công ty từng chiếm 90% thị phần về phim máy ảnh và 85% thì phần về bán máy ảnh. Vị trí độc tôn trên thị trường. Sản phẩm của Kodak cho chất lượng tuyệt vời. Tuy nhiên, Kodak lại chỉ tập trung vào mảng phim ảnh và hóa chất. Khi mà xu hướng máy ảnh kỹ thuật số ra đời, một trong những kỹ sư của Kodak là Steven Sasson đã tạo ra chiếc máy ảnh kỹ thuật số đầu tiên. Tuy nhiên, Kodak đã bỏ qua nó. Họ mất đi lợi thế cạnh tranh và phải nộp đơn phá sản gần đây.
– – – – – – – – – – – – – – – –
Đấy là những ví dụ về đổi mới mô hình kinh doanh. Tin rằng nó rất cần thiết cho doanh nghiệp đặc biệt là các doanh nghiệp Việt Nam trong thời kì Covid và xu hướng đón đầu chuyển dịch chuỗi cung ứng.
Bài viết tham khảo từ tác giả Lauren Landry của đại học Northeastern.
Tuan Huynh
