Năng lực quá trình – Process capability và Sự ổn định của quá trình- Process stability. Nghe thì có vẻ chả liên quan gì đến nhau nhưng theo kinh nghiệm của một số chuyên gia SPC thì nếu quá trình không ổn định, thì việc thu thập dữ liệu về năng lực quá trình cũng không có ý nghĩa gì.
Trong sản xuất, hai khái niệm này đều cực kì quan trọng và chúng thường bị nhầm lẫn với nhau. Nên trong bài này tôi chỉ tập trung chỉ ra sự khác biệt của hai khái niệm này thôi.
Thế nào là một quá trình có tính ổn định?
Một quá trình có tính ổn định cao, nếu nó nhất quán hay còn gọi là ít có sự dao động. Sự dao động này được đo lường qua các thông số quan trọng trên sản phẩm, là đầu ra của quá trình. Nó có thể là trung bình hoặc độ lệch chuẩn của một vài thông sống quan trọng. Nếu quá trình nhất quán theo thời gian, và ít có sự dao động ta nói đây là quá trình ổn định. Ví dụ quá trình như hình phía dưới được gọi là một quá trình ổn định vì có tính nhất quán theo thời gian.
Tương tự như vậy, quá trình trong hình phía dưới được xem là không ổn định..các bạn có thể thấy mean của nó duy chuyển theo thời điểm.
Trong áp dụng SPC thì biểu đồ kiểm soát được dùng để phát hiện xem một quá trình có ổn định hay không? Một số biểu đồ như Xbar được sử dụng để nhận diện độ ổn định về mặt vị trí của quá trình. Bằng cách theo dõi sự duy chuyển của giá trị trung bình. Biểu đồ khoảng(range) hoặc biểu đồ độ lệch chuẩn thì tập trung nhận diện sự ổn định về mặt dao động của quá trình.
Năng lực của quá trình là gì?
Nói đơn giản là khả năng mà quá trình đáp ứng theo tiêu chuẩn, hay khả năng quá trình đạt được đầu ra mong muốn. Có rất nhiều phương pháp để nói về năng lực quá trình như là Yield( tỉ lệ phần trăm hàng đạt), ppm( số lượng hàng hư trên một triệu sản phẩm-cơ hội)… ngoài ra còn rất nhiều chỉ số khác như là Cp, Cpk, Pp, Ppk…những chỉ số này cực kì thông dụng. Tôi sẽ dành một bài khác viết chi tiết về từng chỉ số. Trong bài này, tôi chỉ muốn tập trung vào sự khác biệt giữa process capability và process stability.
Tự dưng tôi nhớ một câu chuyện cũng khá liên quan. Thông thường tôi nhận được rất nhiều thiệp mời đám cưới. Giờ mời thường là 11h buổi trưa hoặc là 18h buổi chiều. Nhưng mỗi lần tham sự đám cưới tôi luôn đi đúng 12h, hoặc loanh quanh đấy (giao động không đáng kể) cho buổi trưa, hoặc đúng 19h cho buổi tối. Các bạn có thấy mình trong đó chưa. Nếu các bạn đến đúng giờ, chắc chắn là phải chờ rất lâu. Tình hình chung đúng không? Qua câu chuyện, nếu xét về năng lực quá trình thì tôi không đạt, vì đến không đúng giờ. Còn nếu xét theo tính ổn định của quá trình thì tôi lại đạt. Đúng không?
Vậy sự ổn định quá trình và năng lực quá trình có liên quan gì với nhau không?
Thật sự thì trong rất nhiều trường hợp, khi biết sự ổn định của quá trình ta không kết luận gì được về năng lực quá trình. Và ngược lại khi biết năng lực quá trình ta cũng không thể nói nó ổn định. Khó tin đúng không? Mời các bạn xem hình sau thì sẽ rõ. Tất cả các trường hợp xảy ra đều được nêu trong hình.
Hình số 1: Quá trình ổn định, nhưng năng lực quá trình lại không đáp ứng được yêu cầu.
Hình số 2: Quá trình không ổn định và năng lực quá trình cũng không đáp ứng với yêu cầu
Hình số 3: Quá trình vừa ổn định và năng lực quá trình vừa đáp ứng được yêu cầu.
Hình số 4: Quá trình không ổn định, nhưng năng lực quá trình lại đáp ứng được yêu cầu.
Cuối cùng, vậy năng lực quá trình và ổn định quá trình có sợi dây liên kết nào hay không?
Như phía trên thì chúng ta thấy rõ là không có mối liên hệ trực tiếp giữa hai bạn này. Nhưng thật ra không phải vậy. Theo kinh nghiệm, năng lực quá trình chỉ có giá trị khi ta tính toán trong quá trình đã được chứng minh là ổn định. Nên nếu năng lực quá trình tốt mà quá trình đó không ổn định thì cũng không có nhiều ý nghĩa.
Như vậy, năng lực quá trình là sự đánh giá, dự đoán về khả năng đáp ứng theo tiêu chuẩn của quá trình. Tuy nhiên nếu mà quá trình không ổn định thì sự dự đoán về năng lực đáp ứng của quá trình có còn chính xác. Thật ra thì nó chính xác tại thời điểm thu thập, ngay sau đó nó không còn chính xác nữa vì quá trình đã có sự dao động, mất ổn định. Nếu ta lấy mẫu tính lại thì sẽ ra một kết quả khác.
Do đó quá trình cần ổn định, mới nên tính năng lực. Bài viết có sử dụng một số tài liệu từ trang Winspc và Steven Watchs.
Mời các bạn tham khảo các bài viết khác tại đây.
Tuan Huynh
